Massada (de l'ebrieu מצדה, metsada, « fortalesa ») es un site constituit de palais e de fortifications anticas quilhat sus un sòcle de granit, situat en Israèl al suc d’un mont isolat sul penjal èst del desert de Judèa.
Los bauces de penjal èst, tresplombant la mar Mòrta, son nauts de gaireben 450 mètres; a l'oèst an una nautor de gaireben 100 mètres. L’accès al suc del pic es plan malaisit. Lo suc es plan de forma triangulara d’unes 600 mètres sus 300. Un barri, equipat de fòrça tòrres, d’una longor de 1 400 mètres e d’una espessor de 4 mètres, clavava lo suc del plan. La fortamesa contená de sèrvas, des cistèrnas alimentadas amb aiga de pluèja, de cròtas, des palais e une armureria. Tres camins, estrechs e tòrt, s’uçavan fins a las pòrtes fortificadas.
A l’origine, Massada èra una simpla garnison fortificada pels primièrs princes asmoneans. Segon Flavi Josèp, un istorian josieu del sègle I, Eròde lo Grand dispausa la fortalesa en tres temps d'òbras successius, entre 37 e 15 AbC. coma refugi contra de possiblas revòltas interioras e menaças d’una invasion egipciana. En 66, comença las Granda Revòlta contre los Romans, un grop de rebèls josieus, los Sicaris del partit dels zelòtas, prenguèron Massada a la garnison romanas qu'i èran estacionada. En 70, los rejonguèron d’autres Josieus e lors familhas expulsadas de Jerusalèm quand la vila foguèt presa pels Romans.
Pendent los tres ans seguents, utilisèron Massada coma basa per se defendre contra los Romans.
En 72, un legat, lo general comandant l’armada romana de Judèa, Luci Flavi Silva, marcha sus Massada amb la Legion X Fretensis e 6 coòrtas auxiliàrias per far lo sètge de la forteresa. Los legionaris bastisson una paret de contorn, puèi una rampa de 100 m de naut contra la fàcia oèst del plan, amb de milièrs de tonas de pèiras, de tèrra batuda e de troncs d’arbres: un expleit tecnic. Flavi Josèp signala pas cap d'ensag important de contra ataca dels Sicaris pendent aquela construction. Los Sicaris èran segurs que la forteresa èra imprenabla, e possedavan las armas presas a l’anciana garnison romana, de cistèrnas d’aiga e fòrça manjar. Se conta que per la construccion d'aquela rampa, los Romans utilizèron de prisonièrs ebrieux per evitar les atacas dels Sicaris, aqueles avent pas lo còr de tuar lors fraires per lor subrevire. La fortalesa aviá estat concebuda per sosténer un sètge long. Unes 8000 romans encerclavan un milièr de rebèls e la geografia dels luòcs, lo desèrt, rendava impossible una fugida.
La rampa s'acabèt a la prima de 73, gaireben après set meses de sètges, çò que permèt als Romans d’enfonçar fin finala la muralha de la forteresa amb un motn montat sus una tòrre mobila. Mas quand los legionaris penetrèron dins la forteresa lo 16 d'abril, descobriguèron que los defensaires avián fa fuòc a totes los bastits, levat las sèrvas de manjar e que s'èran suicidats en massa puslèu que de riscar una captura o una desfacha segura. Las servas avián benlèu gardadas per mostrar que los defensaires encara avián la capacité de viure e de causir l’ora de lor mòrt. Lo recit del suicidi collectiu sembla aver estat contat a Flavi Josèp per doas femnas qu'escapèran al suicidi s'amagant dins une cistèrna amb lors cinc enfants.
Flavi Josèp descriu los Sicaris coma de fanatics violents e ne fa pas un retrach flator d'aqueles òmes. Torna bastir lo discors del cap, Elazar ben Ya’Ir (qu'un sus l’imortalitat de l’alma) explicant las motivacions d'aquel suicidi collectiu, mas, coma Josiue, demora perplèxe debant un tal acte.
La religion josieva enebissiá categoricament lo suicidi mas autorisant lo murtre dins de condicions plan estricatas, los Sicaris se serián entretuats: cada paire deguèt suprimir sa familha puèi faguèron un sòrt designa los òmes qui deuriá executar los subrevivents. De teules servissent a far lo sòrt foguèron trobadas a Massada e fasent veraia l'istòria. Fòrça istorians la considèran uèi exacta dins sas grandas linhas
Amb las descobèrtas arqueologicas recentas, d'istorians creson qu’un suicidi en massa foguèt organizat a Massada, pasmens s'admeton que los defenseires de Massada faguèro prene lo fuòc als bastits quand las muralhas foguèron enfonçadas, e que fòrça d'aqueles se tuèron entre eles. Pasmens, lo sètge de Massada venguèt un recit popular illustrant l’eroïsme fàcia a l’opression, e los detalhs mai dobtoses del comportament dels Sicaris son ara sovent reviscolats.
Lo site de Massada foguèt identificat en 1842 e complètament escavat de 1963 a 1965. Un teleferic mena ara los toristas que vòlon pas prene la dralha de la sèrp, ara restaurada sul penjal del mont. La rampa romana s’auça encara sul penjal oèst e se pòt pujar a pè dins unas quinze de minutas, contre 40 per la dralha de la Sèrp.
Massada es classificada patrimòni mondial de l’UNESCO en 2001. Fortalesa quilhada sus un sòcle de granit dominant lo desèrt, près de la mar Mòrta, Massada, amb sas roïnas restauradas, venguèt un luòc de pelegrinatge modèrne pel Israelians e toristas.
Suls rèstes dels murrets cort, dins tot lo site, una larga linha negra tòrta. Limita las roïnas originalas dels aponds recents.
Una glèisa bizantina de dolomita s’auça gaireben al centre del site; las parets son, uèi encara, d’una granda nautor. Ten una absidi al tèrme oriental e d’un nartèx a l’oèst. A l’origina, lo sol èra cobèrt d’un malonatge de mosaïc. De rèstes demoran de las parèts mostrant qu’èran ondrat de motifs de pèiras coloradas e trencadisses de teralhas.
Es evocat a l'ora d'ara un « complèxe de Massada » per analogia amb los eveniments de l'epòca romana, que los tenents de la fotalesa isolada, encerclats per de tropas ostilas, preferissent lo suicidi a la reddicion. L'expression designa l'idèa que dins una perspectiva sionista Israèl seriá lo darrièr refugi, de gardar quin que siá lo prètz, font de comportaments irracionals.
